ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΡΟΣ ΜΕΝΟΙΚΕΑ

 

 

ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΡΟΣ ΜΕΝΟΙΚΕΑ

 

Ο σκοπός της Φιλοσοφίας

 

Ούτε όταν είναι κανείς νέος , πρέπει να αναβάλλει να φιλοσοφεί, ούτε όταν γεράσει, να θεωρεί κόπο το να φιλοσοφεί.
Διότι κανένας δεν είναι ούτε ανώριμος, ούτε υπερβολικά ώριμος ,για να εξασφαλίσει την υγεία της ψυχής του.

Και όποιος λέει ότι δεν ήλθε ακόμα η ώρα για να φιλοσοφήσει ή ότι έχει περάσει,
μοιάζει με εκείνον που λέει ότι έχει περάσει η ώρα για την ευδαιμονία ή ότι ακόμα
δεν έχει έλθει η ώρα γι’ αυτήν.

Επομένως πρέπει να φιλοσοφεί και ο νέος και ο γέρος, ο μέν καθώς γερνάει, για
να νιώθει νέος με τα όμορφα πράγματα από ευγνωμοσύνη για όσα έγιναν στο παρελθόν και ο άλλος για να είναι και νέος και ταυτόχρονα και ώριμος, επειδή δε φοβάται αυτά που θα έλθουν στο μέλλον.

Πρέπει λοιπόν να εξετάζουμε με μεγάλη προσοχή ποια είναι αυτά που φέρνουν την ευδαιμονία, αφού, όταν αυτή είναι παρούσα, έχουμε τα πάντα, και όταν απουσιάζει, κάνουμε τα πάντα για να την αποκτήσουμε. Όσα δε συνεχώς σου συνιστούσα, αυτά και να κάνεις και να μελετάς, θεωρώντας ότι είναι τα στοιχεία που εξασφαλίζουν την καλή ζωή.

 

Ο Θεός

 

Πρώτα από όλα λοιπόν θεωρώντας ότι ο θεός είναι ένα όν άφθαρτο (αιώνιο) και μακάριο, σύμφωνα με την εντύπωση για το θεό που είναι κοινή σε όλους, μην αποδίδεις στη φύση του τίποτα ξένο προς την αφθαρσία του και τίποτα αταίριαστο με τη μακαριότητά του. Να πιστεύεις λοιπόν οτιδήποτε μπορεί να διαφυλάττει την μακαριότητα και την αφθαρσία του. Γιατί οι θεοί υπάρχουν, επειδή είναι ξεκάθαρη η γνώση μας γι’ αυτούς. Δεν είναι όμως τέτοιοι, όπως τους φαντάζεται ο πολύς κόσμος, επειδή δεν διαφυλάττει την αρχική εντύπωση γι’ αυτούς.  Ασεβής δεν είναι αυτός που αναιρεί (αναθεωρεί) τους θεούς των πολλών, αλλά αυτός που αποδίδει στους θεούς αυτά που οι πολλοί πιστεύουν γι’ αυτούς.

Γιατί οι γνώμες των πολλών για τους θεούς δεν στηρίζονται σε προλήψεις¹ αλλά είναι ψευδείς πεποιθήσεις, σύμφωνα με τις οποίες οι μεγαλύτερες συμφορές στους κακούς και οι μεγαλύτερες ωφέλειες στους καλούς προέρχονται από τους θεούς.

Γιατί (οι πολλοί), επειδή είναι εξοικειωμένοι με αυτό που θεωρούν οι ίδιοι αρετή, αποδίδουν στους θεούς όμοιες ιδιότητες, θεωρώντας ξένο καθετί που είναι διαφορετικό από τη δική τους αντίληψη.

 

Ο Θάνατος

 

Να συνηθίζεις στην ιδέα ότι ο θάνατος δεν είναι τίποτα για εμάς.

Επειδή κάθε καλό και κάθε κακό γίνεται αντιληπτό μέσω των αισθήσεων και ο θάνατος είναι στέρηση κάθε αίσθησης. Γι’ αυτό η σωστή γνώση ότι ο θάνατος δεν είναι τίποτα για εμάς, κάνει απολαυστική τη θνητή ζωή μας όχι επειδή μας προσθέτει άπειρο χρόνο αλλά , γιατί μας αφαιρεί τον πόθο της αθανασίας.

Γιατί τίποτα κατά τη διάρκεια της ζωής δεν είναι φοβερό, για όποιον έχει πραγματικά συνειδητοποιήσει ότι τίποτα το φοβερό δεν υπάρχει στο να μη ζεί.

Είναι, επομένως, αφελής αυτός που λέει ότι φοβάται το θάνατο, όχι επειδή θα λυπηθεί, όταν έρθει, αλλά επειδή τον θλίβει η προσμονή του. Γιατί αυτό που δεν ενοχλεί, όταν είναι παρόν, μάταια προκαλεί λύπη ,όσο το περιμένει κανείς να έλθει.

Το πιο φρικτό λοιπόν από τα κακά, ο θάνατος, είναι ένα τίποτα για μας, ακριβώς επειδή, όταν εμείς υπάρχουμε , αυτός δεν υπάρχει.

Όταν δε ο θάνατος έρθει τότε δεν υπάρχουμε εμείς.
Ούτε λοιπόν με τους ζωντανούς σχετίζεται ο θάνατος ούτε με αυτούς που έχουν πεθάνει, επειδή πράγματι για τους πρώτους δεν υπάρχει, ενώ οι άλλοι δεν υπάρχουν πια.

Παρ’ όλα αυτά, οι πολλοί άλλοτε αποφεύγουν το θάνατο σαν το χειρότερο κακό, και άλλοτε τον επιλέγουν σαν λύτρωση από τα βάσανα της ζωής.

Ο σοφός, όμως, ούτε παραιτείται από τη ζωή ούτε φοβάται το να μη ζεί, γιατί ούτε του είναι δυσάρεστο να ζεί ούτε θεωρεί κακό το να μη ζεί.

Κι όπως στο φαγητό πάντα προτιμάει κανείς όχι το πιο πολύ αλλά το πιο νόστιμο, έτσι συμβαίνει και με το χρόνο, απολαμβάνει τους καρπούς όχι από τα πολλά χρόνια αλλά από τα ευτυχισμένα. Όποιος, πάλι, από τη μια συμβουλεύει τον νέο να ζεί καλά ενώ από την άλλη το γέρο να δώσει ο ίδιος καλό τέλος στη ζωή του, είναι ανόητος, όχι μόνο επειδή η ζωή είναι έντονα επιθυμητή, αλλά επειδή ίδια είναι η φροντίδα για να ζεί κανείς καλά και για να πεθαίνει καλά.

Πολύ χειρότερος, όμως, είναι αυτός που λέει πως καλό είναι να μη γεννηθείς, αλλά αφού γεννήθηκες, γρήγορα να περάσεις τις πύλες του Άδη.

Αν το πιστεύει αυτό που λέει, γιατί δεν εγκαταλείπει τη ζωή; Εύκολα μπορεί να το κάνει, εφόσον πράγματι το έχει σκεφτεί καλά.
Αν, όμως, αστειεύεται, μιλάει απερίσκεπτα για πράγματα που δεν επιδέχονται αστεία.

Πρέπει επίσης να θυμόμαστε ότι το μέλλον ούτε εντελώς μας ανήκει, ούτε δεν μας ανήκει, ώστε να μην περιμένουμε ότι θα έλθει με βεβαιότητα , ούτε να απελπιζόμαστε με την ιδέα ότι σίγουρα δε θα έρθει.

 

 

Οι επιθυμίες και η ηδονή  

 

Πρέπει επίσης να αναλογιζόμαστε ότι, από τις επιθυμίες, άλλες είναι φυσικές και άλλες κενές (χωρίς ουσία) και ότι, από τις φυσικές, άλλες είναι αναγκαίες και άλλες μόνο φυσικές.
Και από τις αναγκαίες επιθυμίες, άλλες είναι αναγκαίες για την ευδαιμονία, άλλες για να μην έχει ενοχλήσεις το σώμα και άλλες για αυτήν την ίδια τη ζωή.

Γιατί η σωστή θεώρηση αυτών (των θεμάτων) ανάγει με βεβαιότητα κάθε επιλογή και αποφυγή στην υγεία του σώματος και στην αταραξία της ψυχής, αφού αυτός είναι ο σκοπός της ευτυχισμένης ζωής.

Γιατί γι' αυτόν κάνουμε τα πάντα, για να μην πονάμε και να μη φοβόμαστε.

Όταν μια για πάντα το εξασφαλίσουμε αυτό, παύει ο χειμώνας της ψυχής, γιατί η ζωντανή ύπαρξη δε χρειάζεται πια να πορεύεται προς κάτι που της λείπει και να αναζητά κάτι άλλο με το οποίο θα συμπληρώσει την ευτυχία της ψυχής και του σώματος. 

Επειδή τότε έχουμε ανάγκη την ηδονή, όταν εξαιτίας της απουσίας της νιώθουμε πόνο. Όταν όμως δεν πονάμε, δε τη χρειαζόμαστε καθόλου.

Γι’ αυτό και την θεωρούμε αρχή και απώτερο σκοπό της ευτυχισμένης ζωής.

Γιατί γνωρίζουμε ότι αυτή είναι το πρωταρχικό και συγγενικό με τη φύση μας αγαθό και ότι από αυτήν ξεκινάει κάθε επιλογή και κάθε αποφυγή μας, και σε αυτήν καταλήγουμε, όταν αξιολογούμε κάθε αγαθό με κριτήριο αυτό που αισθανόμαστε.
Και επειδή είναι το πρωταρχικό και σύμφυτο αγαθό, γι’ αυτό και δεν επιλέγουμε κάθε ηδονή, αλλά είναι δυνατόν κάποιες φορές να προσπερνάμε πολλές ηδονές, όταν είναι μεγαλύτερη η ενόχληση που τις ακολουθεί.

Πολλούς πόνους, μάλιστα, τους θεωρούμε καλύτερους, επειδή η ηδονή που ακολουθεί είναι μεγαλύτερη, όταν τους υπομείναμε για μεγάλο διάστημα.
Κάθε ηδονή λοιπόν, επειδή έχει οικεία για εμάς φύση , είναι κάτι το καλό, όμως δεν επιλέγουμε κάθε ηδονή . Όπως ακριβώς και κάθε πόνος είναι κακός, ωστόσο, από τη φύση του δε γίνεται πάντοτε να τον αποφεύγουμε.

Όλα αυτά, όμως, οφείλει να τα κρίνει κανείς συγκρίνοντάς τα και υπολογίζοντας τι είναι συμφέρον και τι ασύμφορο.

Γιατί κάποιες φορές χρησιμοποιούμε το καλό ως κακό και, αντίστροφα, το κακό ως καλό.

Και θεωρούμε ότι η αυτάρκεια είναι σπουδαίο αγαθό όχι για να αρκούμαστε στα λίγα πάντοτε, αλλά για να αρκούμαστε στα λίγα, όταν δεν έχουμε πολλά.

Έχοντας την πεποίθηση ότι απολαμβάνουν την πολυτέλεια πολύ πιο ευχάριστα αυτοί που την χρειάζονται λιγότερο και ότι κάθε τι που είναι φυσικό αποκτιέται εύκολα, ενώ κάθε τι το ανούσιο αποκτιέται δύσκολα.

Και οι λιτές τροφές προσφέρουν την ίδια ηδονή με ένα πολυτελές γεύμα, όταν εξαλειφθεί κάθε πόνος που προκαλείται από την έλλειψη (τροφής).

Και το ψωμί και το νερό προκαλούν την πιο δυνατή ηδονή, όταν προσφέρονται σε κάποιον που τα έχει ανάγκη.

Το να συνηθίζει λοιπόν κανείς στην απλή και όχι στην πολυτελή διατροφή και συμβάλλει στην υγεία και κάνει τον άνθρωπο ακούραστο στο να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της ζωής του και μας κάνει, όταν συμβεί να πηγαίνουμε σε πολυτελή γεύματα , να νιώθουμε πιο ευχάριστα και μας προετοιμάζει, ώστε να στεκόμαστε χωρίς φόβο στις εναλλαγές της τύχης.
Όταν λοιπόν λέμε ότι ο σκοπός (της ζωής) είναι η ηδονή, δεν εννοούμε τις ηδονές των ασώτων και αυτές που σχετίζονται με την απόλαυση, όπως νομίζουν κάποιοι από άγνοια και επειδή δεν συμφωνούν μαζί μας ή παρερμηνεύουν (τα λεγόμενά μας), αλλά εννοούμε να μην νιώθουμε πόνο στο σώμα και ταραχή στην ψυχή.

Γιατί την ευχάριστη ζωή δεν την προκαλούν τα ποτά και συνεχείς διασκεδάσεις, ούτε οι απολαύσεις αγοριών και γυναικών, ούτε των ψαριών και των άλλων που προσφέρουν τα
πολυτελή τραπέζια, αλλά ο νηφάλιος στοχασμός που ερευνά τις αιτίες για κάθε επιλογή
και αποφυγή και διώχνει τις υποκειμενικές γνώμες με τις οποίες καταλαμβάνει τις ψυχές μας η πιο μεγάλη ταραχή.

 

Η φρόνηση

     Αρχή για όλα αυτά και το πιο σπουδαίο αγαθό είναι η φρόνηση.

Γι’ αυτό είναι πολυτιμότερη και από τη φιλοσοφία ακόμα, καθώς απ’ αυτήν πηγάζουν εκ φύσεως όλες οι άλλες αρετές, και διδάσκει ότι δεν είναι δυνατόν να ζεί κανείς ευχάριστα χωρίς να ζεί λογικά, όμορφα και δίκαια και ούτε είναι δυνατόν να ζεί λογικά, όμορφα και δίκαια, χωρίς να ζεί ευτυχισμένα.
Γιατί οι αρετές από τη φύση τους σχετίζονται με το να ζεί κανείς με ευχαρίστηση και το να ζεί κανείς ευχάριστα δεν μπορεί να διαχωριστεί από αυτές.

Και ποιόν θεωρείς λοιπόν καλύτερο από αυτόν που με τις απόψεις του σέβεται τους θεούς και στέκεται παντοτινά άφοβος απέναντι στο θάνατο, που έχει ξεκαθαρίσει λογικά το σκοπό της φύσης και αντιλαμβάνεται ότι το μεγαλύτερο καλό εύκολα προσεγγίζεται και εύκολα αποκτάται, ενώ το (μεγαλύτερο) κακό έχει είτε σύντομη διάρκεια είτε λίγους πόνους, και περιγελά τη μοίρα η οποία παρουσιάζεται από κάποιους ότι διαφεντεύει τα πάντα, και ισχυρίζεται ότι τα πράγματα συμβαίνουν άλλα από ανάγκη, άλλα από τύχη, άλλα δε εξαρτώνται από εμάς τους ίδιους επειδή η ανάγκη δε φέρει καμία ευθύνη (γι’ αυτά), και από την άλλη η τύχη βλέπουμε ότι είναι άστατη, ενώ ό,τι εξαρτάται από εμάς δεν εξουσιάζεται από κανέναν και από τη φύση του μπορεί να δεχθεί και τη μομφή και το αντίθετο, επειδή είναι προτιμότερο να ακολουθεί κανείς τους μύθους για τους θεούς παρά να υποδουλώνεται στη δύναμη της μοίρας που πιστεύουν οι φυσικοί φιλόσοφοι, ο μεν γιατί με τις τιμές προς τους θεούς διατηρεί την ελπίδα εξευμενισμού τους, ενώ η άλλη έχει ως απαραίτητη προϋπόθεση την (αναγκαιότητα), την δε τύχη δεν την εκλαμβάνει ως θεό, όπως οι πολλοί πιστεύουν, (καθώς τίποτα δεν γίνεται από το Θεό χωρίς τάξη), ούτε πάλι την θεωρεί αβέβαιη αιτία,(γιατί δεν πιστεύει ότι από αυτήν δίνεται στους ανθρώπους κάποιο καλό ή κάποιο κακό που σχετίζεται με την ευτυχισμένη ζωή) , αλλά ότι αυτή είναι η αφετηρία μεγάλων καλών ή κακών, νομίζοντας ότι είναι καλύτερο να ατυχήσει έχοντας σκεφτεί λογικά παρά να ευτυχήσει χωρίς να έχει σκεφτεί καθόλου.

Γιατί είναι καλύτερο στις πράξεις (μας) να μη επιτευχθεί αυτό που βασίστηκε στην ορθή κρίση, παρά να επιτύχει εξ’ αιτίας της τύχης αυτό που δεν βασίστηκε σε αυτήν.

Αυτά λοιπόν και όσα σχετίζονται με αυτά να εξετάζεις με προσοχή μέρα και νύχτα και μόνος σου και με κάποιον όμοιο σου και ουδέποτε θα διαταραχθείς ούτε στον ξύπνιο ούτε στον ύπνο σου, αλλά θα ζήσεις σαν θεός ανάμεσα στους ανθρώπους, γιατί δε μοιάζει καθόλου με θνητό ον ο άνθρωπος που ζεί ανάμεσα σε αθάνατα αγαθά.

Επιμέλεια Ορφέας Αργυρός