Ο ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ η Ηδονή, η Ευτυχία και η Ατομική-Θεωρία

 

Ο ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ  η  Ηδονή, η Ευτυχία και η Ατομική-Θεωρία

 «Η σοφία δεν έχει προχωρήσει ούτε ένα βήμα μετά τον Επίκουρο, και συχνά βρίσκεται χιλιάδες βήματα πίσω του». Φρίντριχ Νίτσε

 Ο Επίκουρος ήταν Αθηναίος φιλόσοφος. Γεννήθηκε στη Σάμο στις 4 Φεβρουάριου  του 341 π. X. Οι γονείς του, ο φτωχοδάσκαλος  Νεοκλής και η Χαιρεστράτη, είχαν άλλα τρία  παιδιά και ήταν κληρούχοι, φτωχοί δηλαδή,  Αθηναίοι πολίτες που πήγαιναν να ζήσουν σε  εδάφη άλλων πόλεων, υποτελών της Αθηναϊκής  Δημοκρατίας. Εκεί στη Σάμο άρχισε να μελετάει  φιλοσοφία, καθώς και την ατομική θεωρία του Δημόκριτου. Στα δεκαοχτώ του πήγε στην Αθήνα, για να υπηρετήσει τη θητεία του. Στο στρατό τον βρήκε ο θάνατος του Μεγάλου  Αλεξάνδρου. Στα χρόνια της αναταραχής που ακολούθησαν ο Πέρδικας έδιωξε τους  κληρούχους από τη Σάμο. Και η οικογένεια βρέθηκε στην Κολοφώνα. Ο Επίκουρος συνέχισε τις σπουδές του στη φιλοσοφία, γνώρισε κι άλλες  πόλεις, ήρθε σε ρήξη με το πλατωνικό - αριστοτελικό κατεστημένο της Λέσβου, έφυγε και  δίδαξε για πρώτη φορά στη Λάμψακο, στα στενά του Ελλησπόντου. Το 306 με 305, οι πολιτικοκοινωνικές συνθήκες το επέτρεψαν  κι έτσι σε  ηλικία 36 χρονών εγκαταστάθηκε μόνιμα στην  Αθήνα. Αγόρασε ένα μικρό κήπο κι εκεί ίδρυσε τη  σχολή του, που ονομάστηκε Κήπος.

Γρήγορα απέκτησε πολλούς πιστούς οπαδούς και φίλους.  Στον Κήπο μπορούσαν να παρακολουθήσουν  μαθήματα οι πάντες. Ακόμα και οι γυναίκες,  (μεταξύ τους και η εταίρα Λεόντιον) που είχαν χαμηλή θέση στην κοινωνική ιεραρχία της  αρχαίας Αθήνας. Ακόμα και οι δούλοι. Μέσα στο  σπίτι που βρισκόταν στον κήπο γίνονταν η παραγωγή των χειρόγραφων έργων και στέλνονταν οι επιστολές σ' όλο τον ελληνιστικό κόσμο. Στον Κήπο ο Επίκουρος δίδαξε τριάντα έξι χρόνια. Πέθανε το 270 π. X. στην Αθήνα σε ηλικία εβδομήντα δύο χρονών.

Ο Επίκουρος κατηγορήθηκε για  πράγματα που ποτέ δεν είπε και που ποτέ δεν πίστεψε. Ο Διογένης ο Λαέρτιος, βιογράφος του
Επίκουρου, γράφει πως όλα αυτά ήταν συκοφαντίες. Ο Επίκουρος ήταν άνθρωπος λιτός, απλός, καλοσυνάτος, περιφρονούσε το χρήμα, βρισκόταν μακριά από τους πολιτικάντηδες που ονειρεύονταν την εξουσία- αλλά και από την τρέχουσα πολιτική. Ένας εχθρικός του βιογράφος αναφέρει πως ο Επίκουρος μοίραζε τρόφιμα στους μαθητές του σε μια πολιορκία της Αθήνας.

Ο φιλόσοφος ήταν πολυγραφότατος. Ο Διογένης ο Λαέρτιος αναφέρει σαράντα ένα τίτλους από τα βιβλία του φιλόσοφου. Με το πιο σημαντικό το «Περί φύσεως» που περιλάμβανε τριάντα επτά τόμους (κυλίνδρους), ενώ το σύνολο των έργων του ήταν γραμμένο σε τριακόσιους κυλίνδρους ξεπερνώντας σε παραγωγή όλους τους
προηγούμενους συγγραφείς..

Δυστυχώς, ένα πλήθος έργων του Επίκουρου χάθηκε καταστράφηκε από παράγοντες της εξουσίας και της χριστιανικής θρησκείας. Τις πληροφορίες για τη διδασκαλία του τις βρίσκουμε σε έργα άλλων συγγραφέων ακόμα και αντιπάλων του. Ο Ρωμαίος ποιητής Λουκρήτιος, η πιο σημαντική πηγή για το έργο του Επίκουρου, δύο αιώνες μετά, έγραψε σε έξι βιβλία το μεγαλειώδες ποίημα De rerum natura (Για τη φύση των πραγμάτων). Μέσα από τους στίχους του ποιήματος καταγράφεται όλη η διδασκαλία του Επίκουρου: Για τη βασική ουσία: των πραγμάτων, για την ατομική θεωρία, για τα φυσικά φαινόμενα, τη δομή και λειτουργία σώματος και νου, την ηθική και τον ανθρώπινο πολιτισμό.

Ο Διογένης ο Λαέρτιος είναι μια άλλη σημαντική πηγή του έργου του Επίκουρου. Διέσωσε τρεις επιστολές του φιλόσοφου. Οι δυο πρώτες αφορούν τη δημιουργία του κόσμου και την ύπαρξη των θεών, τους νόμους της φύσης και τα μετέωρα. Η τρίτη, προς Μενοικέα, «Περί ευτυχίας», είναι μια περίληψη της ηθικής φιλοσοφίας του Επίκουρου. Ο ίδιος διέσωσε και το έργο του δασκάλου «Κύριες Δόξες» που απευθύνεται στο λαό. Με απλό και κατανοητό τρόπο ο Επίκουρος περιγράφει τη διδασκαλία του.

Κι άλλοι μαθητές του, όπως ο Μητρόδωρος, ο Πολύαινος, ο Διογένης ο Οινοανδέας (χάραξε σε τοίχο τη μεγαλύτερη επιγραφή όλων των εποχών), ο Κολώτης, με τα έργα τους διέσωσαν σημαντικές διδασκαλίες του Επίκουρου. Στη Ρώμη απέκτησε πολλούς φίλους η διδασκαλία του φιλόσοφου, ενώ λειτούργησε κι «ο κύκλος της Νάπολη» (με την έκρηξη του Βεζούβιου, 79 μ. X. θάφτηκε η πολύτιμη βιβλιοθήκη με έργα του Δασκάλου). Βέβαια, ο επικούρειος ηδονισμός και ο «αναρχισμός» των οπαδών του δε συναντούσαν την εύνοια της ρωμαϊκής αριστοκρατίας. Εξαίρεση στάθηκε η σύζυγος του αυτοκράτορα Τραϊανού, Πλωτίνα (100 μ. X.). Οι στωικοί, αλλά και ο Κικέρων και οι εβραίοι ραβίνοι και οι Πατέρες της Εκκλησίας καταπολέμησαν τη διδασκαλία του Επίκουρου, αλλά μέσα από τα γραφτά τους βοήθησαν στη διάσωση σημαντικών τμημάτων της φιλοσοφίας του. Απλωμένη σ' όλο τον ελληνιστικό κόσμο η σχολή του Επίκουρου άντεξε για επτακόσια χρόνια μετά το θάνατο του ιδρυτή της. Ο Κήπος, μαζί με τις άλλες φιλοσοφικές σχολές της Αθήνας δέχτηκε το τελειωτικό χτύπημα από τον Ιουστινιανό. Τέθηκαν εκτός νόμου το 529 μ. X. Κάποιοι από τους Αθηναίους δασκάλους κατέφυγαν στην αυλή του πέρση βασιλιά Χοσρόη, ίδρυσαν ένα
πανεπιστήμιο, που με τον καιρό απέκτησε μεγάλη επιρροή και συνετέλεσε στη διάδοση του αριστοτελισμού και γενικά της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας στο μουσουλμανικό κόσμο. Παρά το άγριο κυνηγητό από την καθολική εκκλησία στη Δύση ο επικουρισμός άρχισε πάλι να βγαίνει στο φως τον 15° αιώνα, κέρδισε έδαφος στο Διαφωτισμό και κατάκτησε κάποια φωτεινά μυαλά στους επόμενους αιώνες. Παρά τη συστηματική διαστρέβλωση («επικούρειος» χαρακτηρίζεται κάποιος που δείχνει χοντροκομμένο αισθησιασμό και πολυτελή γούστα στο φαγητό) ο επικουρισμός συνάντησε τα σύγχρονα επιστημονικά ρεύματα της κβαντικής φυσικής και της εξελικτικής βιολογίας, καθώς και θεωρίες του ευνοούν αυθόρμητες μορφές κοινωνικής οργάνωσης.

Σκοπός της διδασκαλίας του Επίκουρου είναι να απελευθερώσει τον άνθρωπο, να του χαρίσει μια καινούργια ελευθερία απαλλαγμένη από φόβους και προκαταλήψεις, και να τον αναπτύσσει μέσα στην ηρεμία, την αρμονία και τη γαλήνη. Στόχος είναι η ηδονή, αλλά απαλλαγμένη από τα σωματικά πάθη, έντονες επιθυμίες, και τις
καταχρήσεις. Η πνευματική ηδονή είναι πολύ ανώτερη της σωματικής. Φυσικά, ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να επιλέξει. Το ύψιστο αγαθό είναι η επίγεια ζωή, γιατί άλλη ζωή δεν υπάρχει. Στην ερμηνεία του φυσικού κόσμου ο Επίκουρος στηρίχτηκε στην ατομική θεωρία του Δημόκριτου.